Znamy to wszyscy: słyszymy muzykę, a nasze ciało reaguje. Może akurat kołysze się stopa, lub palce wystukują w rytm słuchanej muzyki. Czasem nawet nie wytrzymujemy dalszego siedzenia i ruch ogarnia całe ciało.

Mózg też reaguje. Zależnie od stylu słyszanej muzyki i od naszych przyzwyczajeń stajemy się aktywni lub przeciwnie – odprężamy się. W każdym razie emocje dają o sobie znać.

Właśnie o takie fenomeny chodzi, gdy mówimy o przedmiocie „rytmika“, a dokładniej o zagadnieniach przedmiotu „muzyka i ruch“. Na początku spojrzyjmy na krótki rys historyczny przedmiotu, zanim skłonimy się nad dzisiejszymi działaniami w jego obrębie.

Na początku około roku 1900 stoi działalność pedagogiczna pewnego szwajcarskiego kompozytora i muzyka. Emile Jaques-Dalcroze zauważył związek między przeżywaniem muzyki i ruchem. To skłoniło go do świadomego badania jego wpływu na procesy nauczania.

Jego celem było zbliżenie teoretycznych podstaw kształcenia muzycznego za pomocą ruchu całego ciała.

Jego metodę nazwano w tamtych czasach „Gimnastyką rytmiczną“. Jako że podstawową orientację stanowił przebieg czasowy – rytm – łączący muzykę z ruchem, co w konsekwencji powodowało współpracę ciała ze świadomością.

W tamtych czasach było to absolutnie nowatorskie spojrzenie i powiodło za sobą zainteresowanie i wpływ na znamienitych twórców świata sztuki. Do nich należały takie pionierskie osobowości jak Rudolf von Laban i Mary Wigmann w sferze tańca, Carl Orff jako pedagog muzyczny, Max Reinhard jako reformator teatru.

W latach 1911–1914 jego szkoła rytmiki w Hellerau pod Dreznem (Niemcy) osiągnęła szczyt popularności jako międzynarodowy i multidyscyplinarny ośrodek spotkań twórców sztuki. Centralne miejsce zajął wybudowany dla szkoły budynek teatru festiwalowego.

W nim zespoiły się w jednej wizji artystycznej architektura, muzyka, działania aktorskie, taniec i koncepcja światła scenicznego.

W skutek sławy i promieniowania spotkań w Hellerau rytmika rozprzestrzeniła się w Europie, a w Niemczech – w skutek impulsu reformatorskiego Leo Kestenberga – weszła do kanonu przedmiotów w konserwatoriach muzycznych, w uniwersytetach i w innych instytutach kształcenia artystycznego i pedagogicznego.

Oddziaływanie muzyki powiązanej z ruchem otwiera nie tylko przestrzeń dla inspiracji artystycznej, ale generalnie pozytywnie wpływa na procesy poznawcze, czyli procesy uczenia się.

Wykorzystując to zjawisko, uczennice Dalcroze’a transferowały jego metodę do własnych obszarów zawodowych, stwarzając w ten sposób szeroką bazę dla działań pedagogicznych, co działo się zwłaszcza w niemieckojęzycznym obszarze Europy.

W ten sposób Mimi Scheiblauer stała się prekursorką na obszarze pedagogiki specjalnej, Dore Jacobs wniosła swój dorobek badając ogólne podstawy kształcenia ruchu, Elfriede Feudel – na polu pedagogiki muzycznej, a Charlotte Pfeffer – zgłębiając zagadnienia psychomotoryki.

Najczęściej przeprowadza się zajęcia z rytmiki w formie grupowej, korzystając ze środków metodycznych w obszarze muzyki, ruchu, mowy i innych materiałów pomocnych w kreowaniu ruchu i dźwięku. Do podstawowych działań należy improwizacja i transfer mediów – muzyki do ruchu, lub do mowy – jak i w odwrotnych kierunkach.

Aby muzykę, ruch i mowę kształtować i tworzyć w możliwie różnorodny sposób, stawiane zostają zadania dające możliwość dynamicznej wariacji takich parametrów jak przestrzeń, czas, energia i forma.

Zasadą jest możliwość zmiany fokusu, a przez to również celu pedagogicznego stawianych zadań. Do nich należeć mogą: kształcenie muzyczne, ruchowe, pobudzanie postrzegania zmysłowego, poszerzenie wyrazu osobistego i kreatywności, budowanie kompetencji socjalnych i komunikacji, czy też kształcenie estetyczne w różnych dziedzinach sztuki. Innymi celami może być na przykład poszerzanie umiejętności improwizacji i wyzwalanie potencjału twórczego.

Zależnie od tych możliwych celów rytmika znajduje zastosowanie w różnych zainteresowanych społecznościach.

Na przykład w kreatywno-muzycznej grupie seniorów, co sprzyja działaniom zapobiegającym upadkom, jak i wzbogaceniu współdziałania w gronie osób z demencją.

W oczywisty sposób rytmika włączana jest do wspierania poszczególnych etapów rozwoju dzieci, szczególnie w wieku przedszkolnym.

W pracy z młodzieżą w obszarach muzyki, tańca i teatru szczególne znaczenie ma aktywacja kreatywnych procesów i aktywności własnej.

W szkołach podstawowych działania poprzez rytmikę wspierają zarówno umiejętności w języku rodzimym, jak i w nabywaniu języków obcych. Szczególnego znaczenia nabiera tutaj fakt łączenia mowy z muzyką i ruchem.

W tym kontekście ważne znaczenie ma wprowadzenie przedmiotu rytmika do kanonu przedmiotów kształcenia nauczycieli i wychowawców dla różnego typu szkół i ośrodków socjalnych.

Nie tylko chodzi o szeroki wachlarz metodyczny oparty na umiejętności stawiania zadań o charakterze inicjującym, ale też o samo wsparcie osobowości pedagogów – zarówno ich kompetencji zawodowych, jak i osobistych.

Jako przedmiot nauczania można znaleźć rytmikę w zestawieniu segmentów kształcenia w studiach aktorskich, muzycznych, ale też i innych artystycznych, gdzie ma ona między innymi za zadanie pogłębienie funkcji ruchu, w tym koordynacji i poczucia ciała.

Absolwenci samodzielnego wykształcenia na kierunku rytmika rozwijają w praktyce zawodowej działania o charakterze performatywnym, łącząc aspekty sceniczne z muzycznymi, ruchem, głosem, jak również z dalszymi dziedzinami sztuki.

Wielu z nich uzupełniło zdobyte umiejętności o dalsze kwalifikacje, zdobywając w ten sposób dodatkowe możliwości rozwoju zawodowego.

Tak się dzieje na przykład w ośrodkach muzykoterapii, jako nauczyciele muzyki w obrębie nauczania początkowego, dalej podstawowego i w innych typach szkół. Wprowadzając elementy choreograficzne, tańca i innych technik ruchu, współpracują oni z instytucjami koncertowymi i agencjami propagowania działań kulturalnych i socjalno-oświatowych.

Jak w czasie powstawania metody, tak i obecnie cechą pryncypialną jest połączenie muzyki z ruchem, co leży u podstaw integracji ciała, ale też i indywidualnego wyrazu osobowości, co daje jej szerokie zastosowanie i jest do dzisiejszego dnia istotne.